Εγνατία Οδός: Ενας δρόμος τρεις αυτοκρατορίες...

ΤΗΣ ΣΙΣΣΥΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
«Ο ΧΟΙΡΟΣ, ο φίλος όλων, ενθάδε κείμαι, έχοντας αφήσει το έδαφος της Δαλματίας. Πόθησα και πάτη­σα και το Δυρράχιο και την Απολλω­νία, διάβηκα όλη τη γη. Τώρα όμως από τροχαίο έχασα το φως μου, πά­νω στη στιγμή που ποθούσα να δω την Ημαθία». Πολύ θα το είχε αγα­πήσει το γουρουνάκι αυτό τ' αφεντι­κό του για να του γράψει τα παρα­πάνω λόγια στη μοναδική επιτύμβια στήλη χοίρου του αρχαίου κόσμου. Η στήλη βρέθηκε κοντά στην Εδεσσα και πάνω της μπορούμε να δού­με το γουρουνάκι και τον ιδιοκτήτη του να διασχίζουν, τον 3ο μ.Χ. αιώ­να, την Εγνατία.Την ίδια διαδρομή έκαναν επί αιώνες έμποροι, πλανόδιοι θίασοι, προ­σκυνητές, κατακτητές, στρατιώτες, αυτοκράτορες και σουλτάνοι.Ο δρόμος έχει μεγάλη ιστορία και με αφορ­μή τη σύγχρονη Εγνατία ο αρχαιολό­γος Γιάννης Λώλος και ο φωτογρά­φος Γιώργης Γερόλυμπος αποφάσι­σαν να τον διασχίσουν με οδηγούς αρχαία κείμενα, ιστορικούς, περιηγη­τές, γεφύρια κι ευρήματα και να τη διηγηθούν για πρώτη φορά ολόκλη­ρη.Καρπός της έρευνας τους είναι το λεύκωμα «Εγνατία οδός» των εκ­δόσεων «Ολκός», που μας ταξιδεύει στον χώρο, στον χρόνο και σε τρεις αυτοκρατορίες: τη ρωμαϊκή, τη βυ­ζαντινή και την οθωμανική.«Η χάραξη μιας οδού από την Αδρι­ατική μέχρι το Βυζάντιο»-λέει ο Γ. Λώλος- «ήταν πρόκληση για τους Ρωμαίους τοπογράφους». Επρεπε να ανα­ζητήσουν ορεινά περάσματα κατάλ­ληλα για αμαξήλατοδρόμο, να περά­σουν λίμνες έλη και ποτάμια, να προ­σαρμόζονται στις ιδιομορφίες του ε­δάφους και του φυσικού ανάγλυφου, να κατασκευάσουν οδοστρώματα, να κτίσουν δεκάδες γέφυρες- κι όλα αυ­τά χωρίς να παρεκλίνουν σημαντικά από την ευθύγραμμη πορεία.Χάρη σε δυο μιλιοδείκτες που βρέ­θηκαν κοντά στη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα γνωρίζουμε πως η οδός πήρε το όνομα της από τον Gnaeus Egnatus, ανθύπατο της επαρχίας της Μακεδονίας (146-120 π.Χ). Εί­χε μήκος 1.100 χιλιόμετρα και η ση­μασία της για τη διοίκηση, το εμπό­ριο και τον στρατό της αυτοκρατο­ρίας ήταν τεράστια.Από εκεί οι Ρωμαίοι κινήθηκαν ε­ναντίον των διάφορων βαρβαρικών φυλών, αυτή διέχισαν για να συ­γκρουστούν ο στρατός του Αντώ­νιου και του Οκταβιανού κι εκείνος του Βρούτου και του Κάσσιου για τη διαδοχή του Καίσαρα. Από τις επιγραφές διαπιστώνουμε επίσης πό­ση φροντίδα απαιτούσε η συντήρη­ση του δρόμου.Ως επισκευαστής του, ο Τραϊανός κέρδισε τέτοια δόξα, ώστε η παρά­δοση αναφέρει πως όταν ο Γρηγόριος ο Μέγας επέστρεφε από την Κων­σταντινούπολη στη Ρώμη εντυπωσι­άστηκε τόσο από το οδόστρωμα που προσευχόταν τρεις μέρες για τον ει­δωλολάτρη αυτοκράτορα. Με το τέλος του αρχαίου κόσμου, ο οδικός άξονας άρχισε να υπολει­τουργεί. Η βυζαντινή πρωτεύουσα δεν χρειαζόταν πια τακτική επικοι­νωνία με τη Ρώμη, οι ιταλικές πόλεις απέκτησαν ναυτικό για να μεταφέ­ρουν τα προϊόντα τους, οι βυζαντι­νοί-κι αργότερα οι οθωμανοί- άρχι­σαν να χρησιμοποιούν λιγότερο τρο­χοφόρα που χρειάζονται καλοστρωμένους δρόμους. Το δυτικό τμήμα της Eγνατίας περιέπεσε σε αχρηστία και το μόνο κομμάτι που παρέμεινε ανέ­παφο ήταν αυτό μεταξύ Θεσσαλονί­κης και Κωνσταντινούπολης. Σήμερα μόνο 26 χλμ. της παλιάς Εγνατίας είναι ορατά. Τα σημεία της που σώζονται είναι εκεί όπου η άσφαλτος παρέκλινε της αρχαίας οδού και σε ο­ρεινά μέρη που δεν μπορούσαν να καλλιεργηθούν. Κατά μήκος της πο­ρείας της διασώζονται ίχνη από πο­λιτείες που εξυπηρετούσε.Στο Δυρράχιο βλέπουμε ακόμα τμή­ματα από τα παλιά τείχη. Κοντά στην Εδεσσα αποκαλύφθηκε τμήμα ρωμα­ϊκού λουτρού -πιθανόν από ρωμαϊ­κό πανδοχείο- και στην Τραϊανούπολη ένα μοναδικό δείγμα οθωμανικού χανιού. Η Καντίμ Κιοπρού, στην ανα­τολική Μακεδονία, είναι από τις ελά­χιστες ρωμαϊκές γέφυρες που σώθη­καν, μαζί με μερικές οθωμανικές του σπουδαίου αρχιτέκτονα Σινάν στην Ανατολική Θράκη. Στην ΠΓΔΜ σώζε­ται το ρωμαϊκό θέατρο της Ηρακλείας Λυγκηστίτιδος. Δυτικά της Κομο­τηνής βρέθηκαν ίχνη της παλιάς Μαξιμιανούποληςκαι ένα παλαιοχριστια­νικό νεκροταφείο.

Η «αναβίωση» του αρχαίου άξονα είναι γεγονός
Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ Εγνατία συμπτίπτει ή ακολουθεί παράλληλα τον αρχαίο δρόμο σε μερικά μόνο τμήματα του.Ωστόσο, όπως ο σημαντικός άξο­νας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, έτσι και ο νέος δρόμος, που συμβολικά ονομάστηκε Εγνατία οδός, υπήρξε μεγαλόπνοο έργο.Φέτος την άνοι­ξη, 40 χρόνια από την πρώτη εργολαβία και 15 χρόνια από τη στιγμή που ξεκίνησε ουσιαστικά η κατασκευή της, η Εγνατία θα δοθεί, ολοκλη­ρωμένη, στην κυκλοφορία. Το μήκος του κλει­στού αυτοκινητόδρομου είναι 947 χλμ. και για την κατασκευή του δαπανήθηκαν περισσότερα από 6,5 δισ. ευρώ. Η ιδέα «αναβίωσης» της αρχαίας Εγνατίας άρχι­σε να συζητείται αμέσως μετά τον εμφύλιο πόλε­μο και στις αρχές της δεκαετίας του '70 ξεκίνησαν οι προσπάθειες για τη σύνταξη μελετών με σκο­πό την τμηματική ένταξη του έργου σε χρηματο­δοτικά προγράμματα.Εκείνη την περίοδο έγιναν τα πρώτα έργα σε «δύσκολες» περιοχές (Μέτσο­βο και Καβάλα), αλλά λόγω έλλειψης χρηματο­δότησης δεν μπόρεσαν να κατασκευαστούν πε­ρισσότερα από 49 χλμ. έως και το 1994. Τη χρονιά εκείνη το ΥΠΕΧΩΔΕ ενέταξε την κατασκευή του μεγαλύτερου μέρους του οδικού άξονα στο Β' ΚΠΣ, την επόμενη δεκαετία κατασκευάσθη­καν περίπου 389 χλμ. του αυτοκινητόδρομου και την τελευταία πενταετία άλλα 509 χλμ. Η σύγχρο­νη Εγνατία οδός διαθέτει 50 κόμβους σύνδεσης με το οδικό δίκτυο, 350 άνω και κάτω διαβάσεις εισόδου - εξόδου, 1.650 μεγάλες γέφυρες, συ­νολικού μήκους 40 χλμ. περίπου, 76 σήραγγες συνολικού μήκους49,5 χλμ., 43 περάσματα πο­ταμών και 11 διασταυρώσεις με σιδηροδρομι­κές γραμμές.Ξεκινώντας από την Ηγουμενίτσα και καταλή­γοντας στους Κήπους του Εβρου, διέρχεται από περιοχές όπου διαμένει το 36% του πληθυσμού της χώρας και παράγεται το 33%του ΑΕΠ.Ο δρό­μος εκτιμάται ότι θα συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη των περιοχών που διατρέχει, διευκολύ­νοντας παράλληλα, με κάθετους άξονες, τις με­ταφορές από και προς τα κράτη στα βόρεια σύ­νορα της Ελλάδας.